bwa¹1953

bwa¹

[bnth. S. C. bowe, boge neu o’r H. S. boga ‘bow’]

eg. ll. bwâu.

1. a Arf o bren ystwyth wedi ei blygu’n hanner cylch a’i ddeuben wedi eu cysylltu â llinyn tyn i ergydio saethau ar hedfa, ffig. weithiau am allu:

bow, fig. sometimes for power.

13g. LlDW 102₁₆, [gwerth] bua adeuddecsaet .1111.

13g. B x. 32, dodi saeth a oruc ene uwa.

14g. WM 225_19-20, bwa o ascwrn eliffant.

c. 1400 RB ii. 32, aledander aanelwys y vwa.

15g. GGl 177, Prisio Morgan ap Rosier / Y bu ar glod bwa’r glêr.

15g. Pen 109 55, Mil o uwae mil o ueirch (Lewys glyn Cothi).

1588 Jer xlix. 35, wele fi yn torri bwa Elam eu cadernid pennaf hwynt.

b Gwialen a thant i ganu offeryn cerdd llinynnog, fel y crwth a’r ffidil:

bow to play stringed instrument.

1768 W. Williams: HTS 34, dyma’r nôt yr oedd ei fwayn chwarae arno fwyaf.

2. a Enfys:

rainbow.

13g. DB 61, E bwa en er awyr (arcus in aere), petwar lliwyauc o’r heul a’r wybyr … ena yd ymdengys e bua hwnnw.

16g. Pen 127 241, y bwa nevol pedwar lliwioc yr hwnn a elwir envys.

1588 Gen ix. 13, Fy mŵa a roddais yn y cwmmwl.

b Adeiladwaith ar lun bwa neu ran o gylch wedi ei gymhwyso i ddal pwysau neu i fod yn waith addurnol, mynedfa fwaog:

arch, bow, archway.

14g. BT 4, pan ddistrywyawdd ysaesson vwa dygannw.

15-16g. Dafydd Trefor: Gw 205, Bwâu uchel eu beichiau, / O’r coed ar y brigau’n cau.

c. 1700 E. Lhuyd: Par i. [1], Pont ar Gamlan ar Avon Kamlan (ŷn bwa).

c. 1762-79 W. Williams: P 134, pontydd ardderchog, o dri, pymp, ac weithiau saith o fwaau.

Cfn.:

bwa annel: bent bow.

15g. Pen 109 8.

16g. Llst 6 115.

bwa’r arch, bwa’r ach (ff. daf.): rainbow.

1791 J. Harris: Alm 31.

y Bwa Bach: nickname used by Dafydd ap Gwilym for Eiddig or the jealous husband (lit. the Little Bow).

15g. DGG 52.

bwa’r cefn: curvature of the back.

1863.

bwa croes, bwa crwys: cross-bow, arbalest.

15g. Pen 109 58.

15-16g. Llawdden, &c.: Gw 11.

1588 Job xli. 20.

1677 C. Edwards: FfDd 341.

bwa crwth: bow used to play a ‘crwth’ or a violin, fiddlestick.

15g. GGl 61.

1632 D d.g. Dædala, Plectrum.

1770 W d.g. bow for a violin.

bwa’r cyfamod: bow of the covenant, rainbow.

c. 1736 L. Morris: LW 141.

bwa cyfrwy: saddle-bow.

19-20g. SE.

bwa enfys: rainbow.

c. 1400 DB 106, Bwa envys yn yr awyr, o’r heul a’r wybyr y ffuryfheir.

bwa glaw, bwa’r glaw: rainbow.

15g. (Diw. 16g.) Gwyn 3 174.

1567 TN 384a.

1672 R. Prichard: Gw 261.

Ar lafar yn sir Ddinb.

bwa’r wrach (?llgr. o bwa’r arch): rainbow (lit. hag’s bow).

[1783] W d.g. rainbow.

Bwa’r Gwynt: the Milky Way.

1756 W. Williams: GDC 41.

bwa’r hin: rainbow.

15g. LGC 374.

bwa hir: long-bow.

15g. Pen 109 58.

bwa llygod: ?mouse trap.

1547 WS.

bwa maen: stone arch.

15g. DN 74.

16g. Gr. Hiraethog: Gw 139.

1588 Esec x. 16.

bwa pont: arch of bridge.

1780 W d.g. pier.

bwa rhyfel: battle bow.

1588 Sech ix. 10.

bwa (a) saeth(au): bow and arrow.

14g. YCM 15.

15g. Pen 109 94.

18-19g. MA ii. 373.

bwa’r Drindod: rainbow.

1606 E. James: Hom i. 136.

1672 R. Prichard: Gw 261.

bwa’r wybren: rainbow.

Ar lafar ym Morg.

bwa yw: bow made of yew.

15g. Pen 109 40, 90.

17g. Pen 49 114.

Am anelu bwa, gwlw bwa, tynnu (mewn) bwa, gw. anelaf¹: anelu, gwlf, tynnaf¹: tynnu.